Khi bạn tìm hiểu về đạo Phật tức là bạn đang tìm hiểu về con người thật của mình, về bản chất của tâm trí chính bạn. Thay vì đề cao một thực thể cao cả siêu nhiên nào đó, Phật giáo chủ trương tập trung vào những vấn đề thực tiễn của con người, cách hướng dẫn cuộc sống, cách điều hòa thân tâm và tạo một đời sống an bình hạnh phúc cho con người. Nói cách khác, đạo Phật luôn nhấn mạnh những vấn đề mang tính thực nghiệm và khả thi trong hiện tại. Giáo lý đạo Phật vừa sâu sắc vừa thực tế vượt hẳn những ngành khoa học, triết học hay tâm lý học thế tục.
Học hiểu đạo Phật là học hiểu chính mình để tự mình giải quyết mọi vấn đề khúc mắc trong cuộc sống tình cảm và xã hội phức tạp hàng ngày của chính bản thân. Căn nguyên của mọi khổ đau cũng phát xuất từ chính nội tâm ta mà thôi. Nếu không nhận thức được điều này thì khi một số điều nhỏ nhặt trong cuộc sống thay đổi, ta sẽ cảm thấy bối rối và thậm chí khổ đau. Do bị dấn sâu vào thế giới của cảm giác, chúng ta không thể nhận chân được nguyên nhân sâu xa của mọi khổ não của cuộc đời chính là tính tham ái của tự tâm. Đức Phật đã nhận ra sự hiện hữu của khổ và kê phương thuốc trị liệu chung cho cả nhân loại.
Tâm lý học Phật giáo phân biệt sáu loại trạng thái tâm lý cơ bản thường gây khổ não cho con người : tính tham lam, sân hận, si mê, kiêu mạn, nghi hoặc và hiểu biết sai lầm (tà kiến). Đây là những tâm lý xấu nảy sanh từ bên trong chứ không phải là các hiện tượng bên ngoài. Do đó, muốn giảm thiểu khổ đau, chúng ta cần tìm hiểu căn nguyên của chính những trạng thái tâm lý này, phải hiểu bản chất của chúng, bằng cách nhìn vào nội tâm để nhận rõ từng trạng thái tâm lý một, ngăn ngừa sự phát khởi và tăng trưởng của chúng. Nếu không hiểu chúng, ta sẽ luôn bị dẫn dắt bởi những tâm lý vị kỷ đầy tham sân si đưa đến hành động sai lầm, và đây chính là điều khiến ta luôn cảm thấy bất an. Trên hết những điều này, đạo Phật là đạo của lẽ sống mang những luân lý nhiệm mầu đưa con người vượt lên mọi nỗi khổ đau và đưa ra những phương pháp tu tập nhằm hoàn thiện thân tâm đạt đến tuệ giác cao thượng. Chính Đức Phật cũng từng gọi giáo lý của Ngài là “Dhamma Vinaya” – giáo pháp và giới luật. Do vậy, đạo Phật không phải là đề tài học hỏi hay nghiên cứu suông để thỏa mãn tri thức, hơn thế nữa phải được thực hành và tự mình chứng ngộ. Đức Phật dạy rằng người có pháp học mà không thực hành chẳng khác nào như một bông hoa lộng lẫy đủ màu sắc nhưng thiếu hương vị.
Tóm lại, ta cũng có thể gọi Đạo Phật là tôn giáo, là triết học, là khoa học, là luân lý… nếu ta muốn, nhưng không phải vì thế mà ta biến cải được đạo Phật. Đạo Phật là đạo Phật, hoặc nói rõ hơn, đạo Phật là những lời dạy của Đức Phật.
HVPGVN – 2007